Dopamine, wat is het en hoe merk je een tekort?

De kans is groot dat je hebt gehoord van de neurotransmitter dopamine, die net zoveel media-aandacht lijkt te krijgen als beroemdheden. In tal van artikelen op het internet wordt dopamine afgeschilderd als oorzaak voor menselijk wangedrag. 

Dit stofje zou er zogenaamd voor zorgen dat we naar van alles hunkeren, van seks tot chocolade. Het wordt vaak in verband gebracht met verslaving, seksuele lust, dwangmatig gedrag en het nemen van gevaarlijke risico's.

Storingen in de hersenpaden die dopamine gebruikt, lijken een rol te spelen bij tal van aandoeningen, waaronder Parkinson en schizofrenie. In dit artikel leggen we uit wat dopamine is en hoe het werkt in je hersenen en in de rest van je lichaam. 

Wat doet dopamine?

Dopamine is betrokken bij beloning, motivatie, geheugen, aandacht en zelfs het reguleren van lichaamsbewegingen. Het begrijpen van de functies van dopamine is een werk in uitvoering. Er zijn meer dan honderdduizend onderzoeken over geschreven, maar wetenschappers proberen nog steeds te bepalen wat het precies doet. Hieronder behandelen we een aantal van de meest belangrijke functies van dopamine. 

Motivatie en beloning

Bij plezierige ervaringen zoals lekker eten, sociaal contact, seks, maar ook verslavende middelen, neemt de hoeveelheid dopamine in je hersenen toe. Als gevolg krijg je een fijn gevoel.

Betekent dit dat dopamine verantwoordelijk is voor het direct veroorzaken van genot? Wetenschappers dachten eerst van wel, maar dit blijkt niet het geval. Het beloningssysteem in je hersenen is enorm ingewikkeld. Veel stofjes zijn erbij betrokken en de wetenschap weet nog lang niet alles.

Het blijkt dat dopamine je dingen laat nastreven, maar je niet per se plezier geeft. Jarenlang gingen psychologen en neurowetenschappers ervan uit dat er geen verschil was tussen iets leuk vinden en iets willen.

Dierproeven

Door dierproeven in de jaren ‘80 is meer bekend geworden over de relatie tussen dopamine en genot. In een onderzoek kregen ratten medicijnen toegediend die hun dopamine-producerende cellen beschadigden.

Ratten houden van zoet eten, maar toen ze door het toedienen van de medicatie geen dopamine meer in hun hersenen hadden stopten ze met het zoeken naar zoetigheid. Verwijder je dopamine, dan verwijder je het genot, dacht men hierdoor.

Dopamine en verlangen

Het meest opzienbarende bewijs dat het dopaminesysteem draait om willen en niet om genot komt opnieuw van de ongelukkige laboratoriumrat. 

In een ander experiment bevestigde Berridge een metalen stokje aan de rattenkooi. Dit stokje gaf een kleine elektrische schok bij aanraking. Een rat leert normaal gesproken om na een of twee aanrakingen ver uit de buurt van de stok te blijven. Maar door het dopaminesysteem van de rat te activeren, vertoonde de rat ongewoon gedrag. 

Ondanks het feit dat de rat na elke aanraking gestraft werd met een stroomstoot bleef het beestje keer op keer terugkeren. Hieruit concludeerde de onderzoeker dat wanneer je het dopaminesysteem triggert, de rat een beloning verwacht (ook al komt deze keer op keer niet). 

Naar aanleiding van deze conclusie formuleerde Berridge de volgende vraagstelling: is het mogelijk dat iets willen en ervan houden, overeenkomt met verschillende systemen in de hersenen? En dat dopamine geen invloed heeft op het houden van, maar dat juist draait om willen? 

We kunnen dus wel stellen dat de onderzoeken van Berridge ertoe hebben geleid dat mensen anders tegen verlangen en motivatie zijn gaan aankijken. Hij stelt dat willen fundamenteler is dan van iets houden. 

De cyclus van motivatie, beloning en versterking

Hoe de processen van motivatie en beloning in je hersenen werken is nog niet helemaal duidelijk. Er zijn veel stofjes die er iets mee te maken hebben. Dopamine levert zelf geen gevoel van genot, maar is betrokken is bij het coderen van de herinneringen die aan een beloning zijn gekoppeld, denken wetenschappers nu. 

Dit verklaart het dwangmatige drugsgebruik van verslaafden. Zelfs wanneer de drug niet langer euforie veroorzaakt of als drugsgebruikers al zijn afgekickt zal er toch een hunkering blijven bestaan. Je hersenen vergeten het (mogelijke) gevoel van beloning niet. 

Een dopamine onbalans kan verschillende symptomen geven. De klachten die je hierbij ervaart zijn afhankelijk van de oorzaak van de disbalans. De volgende verschijnselen kunnen voorkomen: 

• Spierkrampen, spasmen of stijfheid
• Spijsverteringsproblemen, zoals constipatie of reflux
• Longontsteking
• Moeite met slapen
• Langzamer bewegen of praten dan normaal
• Je moe, ongemotiveerd of verdrietig voelen
• Een hopeloos gevoel
• Een laag libido
• Hallucinaties

Hoe los je een tekort op?

Het diagnosticeren van een dopaminetekort is moeilijk. Betrouwbare testen zijn niet voorhanden. Daarom bekijken artsen de symptomen, leefstijlfactoren en medische achtergrond van de patiënt. Wanneer naast de symptomen ook een aandoening aanwezig is die gerelateerd is aan verlaagd dopaminegehalte, kan je ervan uitgaan dat je een tekort hebt.  

Een tekort aan dopamine kan komen doordat je lichaam onvoldoende dopamine aanmaakt of het te snel afbreekt. Daarnaast kunnen er ook te weinig dopaminereceptoren zijn of ze werken niet goed. Dopaminereceptoren ontvangen signalen van dopamine en sturen deze terug. 

De behandeling van een dopaminetekort hangt af van de vraag of er een onderliggende oorzaak kan worden gevonden. Als een persoon wordt gediagnosticeerd met een psychische aandoening, zoals depressie of schizofrenie, kan een arts medicijnen voorschrijven om de symptomen tegen te gaan.

Als je geen diagnosticeerbare ziekte hebt, wil je misschien natuurlijke dopamine-verhogende remedies proberen. Er helaas is geen overtuigend bewijs dat een supplement, voedsel of ander huishoudmiddeltje een dopamine tekort kan oplossen. 

Sommige kleinschalige onderzoeken hebben een verband gevonden tussen vitamine D, omega-3-supplementen of magnesium en dopamine, maar meer onderzoek is nodig om dit te bewijzen.  

Dat neemt niet weg dat een gezonde levensstijl nooit verkeerd is om mee te beginnen. Er zijn een aantal veranderingen die je kunt aanbrengen om je dopamineniveau op natuurlijke wijze te verhogen. Hier volgen enkele tips:

• Eet voedingsmiddelen die rijk zijn aan tyrosine, zoals kaas, vlees, vis, zuivel, soja, zaden, noten, bonen, en linzen 
• Stel jezelf bloot aan genoeg zonlicht 
• Vermijd te veel bewerkte voedingsmiddelen, ongezonde vetten, toegevoegde suikers en teveel cafeïne
• Beweeg regelmatig
• Vermijd stress en pas ontspanningstechnieken toe, zoals meditatie

Dopamine en medische aandoeningen

De Zweedse farmacoloog en neurowetenschapper Arvid Carlsson won in 2000 de Nobelprijs voor zijn onderzoek naar dopamine. In deze studie toonde hij het belang van dopamine op verschillende hersenfuncties aan. Daarnaast liet hij zien dat deze neurotransmitter nauw betrokken is bij het motorische systeem. 

De ziekte van Parkinson

Bij de ziekte van Parkinson sterven de zenuwcellen die dopamine produceren geleidelijk af. Omdat dopamine helpt je spieren onder controle te houden, leidt dit tot problemen met spierstijfheid en bewegingen. 

De primaire behandeling voor de ziekte van Parkinson is een medicijn genaamd levodopa, dat de aanmaak van dopamine stimuleert. 

Schizofrenie & ADHD

Dopamine is ook betrokken bij schizofrenie en ADHD. Omdat de hersensystemen die aan deze aandoeningen ten grondslag liggen complex zijn, wordt er veel nader onderzoek gedaan om te kunnen verklaren wat er bij deze aandoeningen precies mis gaat bij het dopaminesysteem.