Dopamine, wat is het en hoe merk je een tekort?

De kans is groot dat je hebt gehoord van de neurotransmitter dopamine, die net zoveel media-aandacht lijkt te krijgen als beroemdheden. In tal van artikelen op het internet wordt dopamine afgeschilderd als oorzaak voor menselijk wangedrag. 

Dit stofje zou er zogenaamd voor zorgen dat we naar van alles hunkeren, van seks tot chocolade. Het wordt vaak in verband gebracht met verslaving, seksuele lust, dwangmatig gedrag en het nemen van gevaarlijke risico's.

Storingen in de hersenpaden die dopamine gebruikt, lijken een rol te spelen bij tal van aandoeningen, waaronder Parkinson en schizofrenie. In dit artikel leggen we uit wat dopamine is en hoe het werkt in je hersenen en in de rest van je lichaam. 

Diëtist Desiré van der Kruk beantwoordt jouw vragen

Geschreven door Desiré van der Kruk, DiëtistBSc Voeding en diëtiek, WO niveau Nutrition, Exercise and Sports

Dopamine wordt het feel-good stofje genoemd

Wat is dopamine?

Dopamine is een neurotransmitter die in je hersenen wordt gemaakt. Een neurotransmitter werkt als een chemische boodschapper tussen neuronen (cellen in het zenuwstelsel).

Het wordt ook wel het "feel good" stofje genoemd omdat dopamine wordt geassocieerd met plezier en beloning. Deze associatie is gedeeltelijk juist, maar de relatie blijkt wel iets ingewikkelder te zijn dan in eerste instantie werd gedacht.  

Wist je dat...

…dopamine bekend staat als het genotsstofje, maar daarnaast ook van vitaal belang is voor belangrijke lichaamsprocessen zoals motorische controle, leren en geheugen?

Wat doet dopamine?

Dopamine is betrokken bij beloning, motivatie, geheugen, aandacht en zelfs het reguleren van lichaamsbewegingen. Het begrijpen van de functies van dopamine is een werk in uitvoering. Er zijn meer dan honderdduizend onderzoeken over geschreven, maar wetenschappers proberen nog steeds te bepalen wat het precies doet. Hieronder behandelen we een aantal van de meest belangrijke functies van dopamine. 

Motivatie en beloning

Bij plezierige ervaringen zoals lekker eten, sociaal contact, seks, maar ook verslavende middelen, neemt de hoeveelheid dopamine in je hersenen toe. Als gevolg krijg je een fijn gevoel.

Betekent dit dat dopamine verantwoordelijk is voor het direct veroorzaken van genot? Wetenschappers dachten eerst van wel, maar dit blijkt niet het geval. Het beloningssysteem in je hersenen is enorm ingewikkeld. Veel stofjes zijn erbij betrokken en de wetenschap weet nog lang niet alles.

Het blijkt dat dopamine je dingen laat nastreven, maar je niet per se plezier geeft. Jarenlang gingen psychologen en neurowetenschappers ervan uit dat er geen verschil was tussen iets leuk vinden en iets willen.

Dierproeven

Door dierproeven in de jaren ‘80 is meer bekend geworden over de relatie tussen dopamine en genot. In een onderzoek kregen ratten medicijnen toegediend die hun dopamine-producerende cellen beschadigden.

Ratten houden van zoet eten, maar toen ze door het toedienen van de medicatie geen dopamine meer in hun hersenen hadden stopten ze met het zoeken naar zoetigheid. Verwijder je dopamine, dan verwijder je het genot, dacht men hierdoor.

Voedingsschema's op maatNieuw

Ontvang elke week een nieuw voedingsschema op basis van je persoonlijke macro- en caloriebehoefte. Inclusief wekelijkse boodschappenlijst.

Elke week een nieuw voedingsschema op maat!
Fitchef logo Powered by FitChef
Voedingsschema's
Ratten houden van suikers ondanks gebrek aan dopamine

Neurowetenschapper Kent Berridge vond deze conclusie wat kort door de bocht en deed nader onderzoek. Nadat hij dopamine uit de hersenen van ratten had verwijderd, voerde hij de ratten een suikerachtige substantie. Tot ieders verbazing vonden de ratten de zoete smaak nog steeds plezierig.

Je vraagt ​​je misschien af ​​hoe een wetenschapper ​​kan zien of een knaagdier een plezierige smaak ervaart. Nou, het antwoord is dat ratten gezichtsuitdrukkingen hebben die veel op mensen lijken. Als ze een zoete substantie eten, likken ze hun lippen; als ze iets bitters proeven, openen ze hun mond en schudden hun hoofd.

Dopamine en verlangen

Het meest opzienbarende bewijs dat het dopaminesysteem draait om willen en niet om genot komt opnieuw van de ongelukkige laboratoriumrat. 

In een ander experiment bevestigde Berridge een metalen stokje aan de rattenkooi. Dit stokje gaf een kleine elektrische schok bij aanraking. Een rat leert normaal gesproken om na een of twee aanrakingen ver uit de buurt van de stok te blijven. Maar door het dopaminesysteem van de rat te activeren, vertoonde de rat ongewoon gedrag. 

Ondanks het feit dat de rat na elke aanraking gestraft werd met een stroomstoot bleef het beestje keer op keer terugkeren. Hieruit concludeerde de onderzoeker dat wanneer je het dopaminesysteem triggert, de rat een beloning verwacht (ook al komt deze keer op keer niet). 

Naar aanleiding van deze conclusie formuleerde Berridge de volgende vraagstelling: is het mogelijk dat iets willen en ervan houden, overeenkomt met verschillende systemen in de hersenen? En dat dopamine geen invloed heeft op het houden van, maar dat juist draait om willen? 

We kunnen dus wel stellen dat de onderzoeken van Berridge ertoe hebben geleid dat mensen anders tegen verlangen en motivatie zijn gaan aankijken. Hij stelt dat willen fundamenteler is dan van iets houden. 

Tip

Houd in gedachten dat dopamine niet alleen kan werken. Het werkt samen met andere neurotransmitters en hormonen, zoals serotonine en adrenaline.

De cyclus van motivatie, beloning en versterking

Hoe de processen van motivatie en beloning in je hersenen werken is nog niet helemaal duidelijk. Er zijn veel stofjes die er iets mee te maken hebben. Dopamine levert zelf geen gevoel van genot, maar is betrokken is bij het coderen van de herinneringen die aan een beloning zijn gekoppeld, denken wetenschappers nu. 

Benieuwd hoe gezond jij echt eet? Doe de quiz!

Hoe gezond eet jij?

Doe de quiz en kom er in enkele minuten achter! Ook ontvang je een persoonlijk advies waarin staat hoe je je eetpatroon kunt verbeteren.

Benieuwd hoe gezond jij echt eet? Doe de quiz!

Wil jij graag je gezondheid verbeteren?

Gebruik onze gratis Matching tool om de voedingsexpert te vinden die jou het beste kan ondersteunen.

Ga naar de Matching tool
Vind jouw ideale voedingsexpert
een heerlijke snack zal door dopamine makkelijker een gewoonte worden

Wanneer je bijvoorbeeld een verrukkelijke pizza op hebt zal dopamine ervoor zorgen dat je hersenen goed registeren welke pizza dit is en waar je deze hebt gekocht. Zodat je deze prettige ervaring keer op keer kunt herhalen.

Dopamine maakt het gemakkelijker om de activiteit te herhalen zonder erover na te denken, wat leidt tot de vorming van gewoonten. Het is een cyclus van motivatie, beloning en versterking. 

Dit verklaart het dwangmatige drugsgebruik van verslaafden. Zelfs wanneer de drug niet langer euforie veroorzaakt of als drugsgebruikers al zijn afgekickt zal er toch een hunkering blijven bestaan. Je hersenen vergeten het (mogelijke) gevoel van beloning niet. 

Wist je dat...

…nicotine, alcohol en andere drugs met verslavende eigenschappen activeren de dopaminecyclus.

Je gemoedstoestand kan afhangen van te veel of te weinig dopamine

Dopamine disbalans

Als je een laag dopaminegehalte hebt, ben je vaak minder gemotiveerd en enthousiast. Een laag dopaminegehalte is gekoppeld aan een aantal psychische aandoeningen, waaronder depressie, schizofrenie en psychose.

Het hebben van te veel dopamine of een te hoge concentratie in bepaalde delen van je hersenen hebben en niet genoeg in andere delen - houdt verband met competitiever, agressiever gedrag en het hebben van een slechte impulscontrole. Dit kan leiden tot aandoeningen zoals ADHD, eetbuien en verslavingen.

Een dopamine onbalans kan verschillende symptomen geven. De klachten die je hierbij ervaart zijn afhankelijk van de oorzaak van de disbalans. De volgende verschijnselen kunnen voorkomen: 

  • Spierkrampen, spasmen of stijfheid
  • Spijsverteringsproblemen, zoals constipatie of reflux
  • Longontsteking
  • Moeite met slapen
  • Langzamer bewegen of praten dan normaal
  • Je moe, ongemotiveerd of verdrietig voelen
  • Een hopeloos gevoel
  • Een laag libido
  • Hallucinaties

Hoe los je een tekort op?

Het diagnosticeren van een dopaminetekort is moeilijk. Betrouwbare testen zijn niet voorhanden. Daarom bekijken artsen de symptomen, leefstijlfactoren en medische achtergrond van de patiënt. Wanneer naast de symptomen ook een aandoening aanwezig is die gerelateerd is aan verlaagd dopaminegehalte, kan je ervan uitgaan dat je een tekort hebt.  

Een tekort aan dopamine kan komen doordat je lichaam onvoldoende dopamine aanmaakt of het te snel afbreekt. Daarnaast kunnen er ook te weinig dopaminereceptoren zijn of ze werken niet goed. Dopaminereceptoren ontvangen signalen van dopamine en sturen deze terug. 

Tip

Als je denkt een dopamine tekort te hebben is het belangrijk om een arts raad te plegen.

De behandeling van een dopaminetekort hangt af van de vraag of er een onderliggende oorzaak kan worden gevonden. Als een persoon wordt gediagnosticeerd met een psychische aandoening, zoals depressie of schizofrenie, kan een arts medicijnen voorschrijven om de symptomen tegen te gaan.

Als je geen diagnosticeerbare ziekte hebt, wil je misschien natuurlijke dopamine-verhogende remedies proberen. Er helaas is geen overtuigend bewijs dat een supplement, voedsel of ander huishoudmiddeltje een dopamine tekort kan oplossen. 

Sommige kleinschalige onderzoeken hebben een verband gevonden tussen vitamine D, omega-3-supplementen of magnesium en dopamine, maar meer onderzoek is nodig om dit te bewijzen.  

Dat neemt niet weg dat een gezonde levensstijl nooit verkeerd is om mee te beginnen. Er zijn een aantal veranderingen die je kunt aanbrengen om je dopamineniveau op natuurlijke wijze te verhogen. Hier volgen enkele tips:

  • Eet voedingsmiddelen die rijk zijn aan tyrosine, zoals kaas, vlees, vis, zuivel, soja, zaden, noten, bonen, en linzen 
  • Stel jezelf bloot aan genoeg zonlicht 
  • Vermijd te veel bewerkte voedingsmiddelen, ongezonde vetten, toegevoegde suikers en teveel cafeïne
  • Beweeg regelmatig
  • Vermijd stress en pas ontspanningstechnieken toe, zoals meditatie
Benieuwd hoe gezond jij echt eet? Doe de quiz!

Hoe gezond eet jij?

Doe de quiz en kom er in enkele minuten achter! Ook ontvang je een persoonlijk advies waarin staat hoe je je eetpatroon kunt verbeteren.

Benieuwd hoe gezond jij echt eet? Doe de quiz!
Wist je dat...

…een nacht van onrustige slaap kan je dopamineniveau al drastisch verlagen.

Dopamine draagt bij aan verslavingen

De rol van dopamine bij verslavingen

Bepaalde medicijnen of drugs kunnen een interactie aangaan met dopamine. Dit kan bijdragen aan het ontwikkelen van verslavingen. Nicotine, alcohol en drugs kunnen een snellere, veel intensere dopaminestoot veroorzaken dan je zou krijgen van lekker eten of seks. Het is zo'n krachtige rush dat je meer wilt - en snel. 

Naarmate een gewoonte ontstaat (bijvoorbeeld als je regelmatig drugs gebruikt) reageren de hersenen door de dopamine af te zwakken. Waardoor je steeds meer nodig hebt. Naast dopamine zijn er ook andere factoren die een verslaving beïnvloeden, zoals je genen en omgevingsfactoren. 

Wist je dat...

…bij sommige drugs twee tot tien keer zoveel dopamine vrijkomt als bij natuurlijke beloningen, zoals eten en seks.

Dopamine en medische aandoeningen

De Zweedse farmacoloog en neurowetenschapper Arvid Carlsson won in 2000 de Nobelprijs voor zijn onderzoek naar dopamine. In deze studie toonde hij het belang van dopamine op verschillende hersenfuncties aan. Daarnaast liet hij zien dat deze neurotransmitter nauw betrokken is bij het motorische systeem. 

De ziekte van Parkinson

Bij de ziekte van Parkinson sterven de zenuwcellen die dopamine produceren geleidelijk af. Omdat dopamine helpt je spieren onder controle te houden, leidt dit tot problemen met spierstijfheid en bewegingen. 

De primaire behandeling voor de ziekte van Parkinson is een medicijn genaamd levodopa, dat de aanmaak van dopamine stimuleert. 

Schizofrenie & ADHD

Dopamine is ook betrokken bij schizofrenie en ADHD. Omdat de hersensystemen die aan deze aandoeningen ten grondslag liggen complex zijn, wordt er veel nader onderzoek gedaan om te kunnen verklaren wat er bij deze aandoeningen precies mis gaat bij het dopaminesysteem. 

Beoordeel dit artikel

Diëtist Desiré van der Kruk beantwoordt jouw vragen

Nieuwsgierig naar meer informatie over dit onderwerp?

Stel dan je vraag gratis en eenvoudig aan één van onze voedingsexperts hier!

Wil jij graag je gezondheid verbeteren?

Gebruik onze gratis Matching tool om de voedingsexpert te vinden die jou het beste kan ondersteunen.

Ga naar de Matching tool
Vind jouw ideale voedingsexpert
Nieuw Voedingsschema's op maat

Gezond eten was nog nooit zo eenvoudig!

Voedingsschema's
Meer informatie
Fitchef logo Powered by FitChef

Beoordeel dit artikel

Gerelateerde artikelen

Tips om te stoppen met roken (zonder aan te komen)

Tips om te stoppen met roken (zonder aan te komen)

Bijna iedere roker probeert één of meerdere keren in zijn of haar leven te stoppen. Misschien heb jij al van alles gepro...

Magnesium

De 10 superkrachten van magnesium

Voel je je de laatste tijd moe en futloos? Dat is een van de vele symptomen van een tekort aan magnesium. Het binnenkrij...

vitamine B12 tekort

Herken een vitamine B12 tekort op tijd (aan deze 9 klachten)

Hoe merk je dat je een vitaminetekort hebt? Dit kan zich op diverse manieren uiten. Denk aan vermoeidheid, tintelingen o...

Wel of geen ADHD medicijnen?

Wel of geen ADHD medicijnen?

Moet ik (of mijn kind) nu wel of geen ADHD medicijnen slikken? In dit artikel bespreken wij de voor- en nadelen van medi...

Ziekte van Ménière

Ziekte van Ménière

De ziekte van Ménière is een aandoening aan het binnenoor. Door deze aandoening krijg je problemen met je gehoor en je e...

Serotonine, het feelgood-hormoon

Serotonine, het feelgood-hormoon

Serotonine is een neurotransmitter en hormoon. Het wordt ook wel 5-hydroxytryptamine (5-HT) genoemd en is een chemische ...

intrinsieke motivatie

Intrinsieke motivatie, wat is het en 4 tips om het te vergroten

Ben je op zoek naar een leefstijl met gezonde voeding en voldoende beweging, maar weet je niet goed hoe je moet beginnen...

Lees wat je gemist hebt

13440 Mensen gingen je al voor

Blijf op de hoogte door je in te schrijven voor onze nieuwsbrief. Ontvang tijdelijk ons e-book 'Eet jij gezond?' helemaal gratis.

Je ontvangt maximaal één persoonlijke e-mail per week van een van onze teamleden.
Een postbode met het (PDF) boek 'Gezond eten voor iedereen'