Voedselallergieën, voedselovergevoeligheden en intoleranties wat zijn het en hoe herken je ze?

“Wij zijn een keuken, geen ziekenhuis”. Op de BBC Good Food Show opperde Raymond Blanc, een Franse Chef, dat het momenteel ‘in de mode’ is om voedselallergieën te hebben. Hij is niet de enige die heeft geklaagd dat mensen voedselallergieën en -intoleranties beweren te hebben. Hebben al deze mensen last van voedselallergieën of is het ‘in’ om bepaalde voedingsmiddelen niet te eten?

In dit artikel leer je meer over voedselallergieën, voedselovergevoeligheden en intoleranties. Aan het einde van dit artikel gaan we ook nog eens dieper op de materie in. Zo ben je na het hiervan in staat om zelf een wetenschappelijk onderbouwd antwoord te geven op die vraag.

Veelal gaat het bij soorten voedselallergieën om eiwitten die de reactie veroorzaken. De eiwitten zijn dus de allergenen. Deze worden door het lichaam gezien als indringers die buiten de deur gehouden dienen te worden.

Het lichaam zet een proces in dat sensibilisatie wordt genoemd; het gaat anti-stoffen/afweerstoffen, oftewel immunoglobulines (IgE's) aanmaken. Zodra de antistoffen in aanraking zijn gekomen met de allergenen wordt er een grote hoeveelheid van de stof histamine door het lichaam gepompt.

Histamine is een hormoon (overigens ook in voeding aanwezig) dat zorgt voor de bloedcirculatie, de lichaamstemperatuur, de ademhaling en het immuunsysteem.

In ernstige gevallen kan een voedselallergie anafylaxie veroorzaken. Dit is een snel optredende, heftige allergische reactie. Symptomen zijn onder meer: jeukende uitslag, zwelling van de keel of tong, kortademigheid en lage bloeddruk. In sommige gevallen kunnen deze symptomen zelfs fataal zijn.

Voedselallergie zonder het IgE-antilichaam

Voedselallergieën kunnen ook niet-IgE-gemedieerd zijn. Hierbij is het IgE-antilichaam niet betrokken, maar zijn het andere delen van het immuunsysteem die reageren en klachten veroorzaken. Het is nog niet precies duidelijk hoe deze voedselallergie werkt.

Voedselallergie versus intolerantie

Een voedselallergie wordt vaak verward met een voedselintolerantie. Een voedselintolerantie is het onvermogen om bepaalde voedingsmiddelen te verteren of op te nemen. Hierbij is het immuunsysteem niet betrokken.

Wanneer je bijvoorbeeld lactose-intolerant bent, heb je niet genoeg van het enzym lactase om de suiker (lactose) uit zuivelproducten af te breken. Je kunt dan last krijgen van darmgas, pijnlijke buikkrampen of diarree. Hoewel de symptomen van voedselintolerantie extreem ongemak kunnen veroorzaken, blijven ze beperkt tot het maagdarmkanaal en zijn ze over het algemeen niet levensbedreigend.

Soorten voedselallergieën

Voedselallergieën beginnen meestal in de wieg en de meeste kinderen ontgroeien ze wanneer ze volwassen worden. Maar voor sommigen blijft het risico op allergische reacties het hele leven bestaan, dit is vooral het geval bij allergieën voor pinda's en noten.

Het is ook mogelijk om op volwassen leeftijd voedselallergieën te ontwikkelen, in het bijzonder een allergie voor vissen of schaaldieren.

De 8 meest voorkomende voedselallergieën

Er bestaan talloze allergieën. Wij hebben de 8 meest voorkomende voedselallergieën op een rijtje gezet.

Bijbehorende symptomen zijn zwellingen, huiduitslag, netelroos, braken en in zeldzame gevallen anafylaxie. Een niet-IgE-allergie geeft meestal meer darm gerelateerde symptomen, zoals braken, obstipatie, diarree en een ontsteking van de darmwand.

2. Eieren

Een ei-allergie is de tweede meest voorkomende oorzaak van voedselallergieën bij kinderen. Gelukkig is dit een variant die uit zichzelf kan verdwijnen wanneer kinderen ouder worden. Zo is 68% deze allergie ontgroeid tegen de tijd dat ze 16 jaar zijn.

4. Schaaldieren

Een allergie voor schaaldieren wordt veroorzaakt doordat je lichaam bepaalde eiwitten in schaaldieren aanvalt. Symptomen van deze allergie treden meestal snel op en zijn vergelijkbaar met andere IgE-voedselallergieën.

Een allergie voor zeevruchten is soms moeilijk te onderscheiden van een bijwerking op een verontreiniging van zeevruchten, zoals door bacteriën, virussen of parasieten. De symptomen zijn namelijk vergelijkbaar en beide kunnen spijsverteringsproblemen veroorzaken, zoals braken, diarree en maagpijn.

Een allergie voor schaaldieren verdwijnt niet in de loop der tijd, dus de meeste mensen met deze aandoening kunnen schaaldieren beter vermijden om een allergische reactie te voorkomen.

5. Tarwe

Een tarwe-allergie is een allergische reactie op een van de eiwitten die in tarwe wordt aangetroffen. Net als andere allergieën kan deze vorm leiden tot spijsverteringsproblemen, netelroos, braken, huiduitslag, zwelling en, in ernstige gevallen, anafylaxie. Een tarwe-allergie treft kinderen het vaakst, maar gelukkig ontgroeien ze het doorgaans op tienjarige leeftijd.

De enige behandeling voor deze aandoening is het vermijden van tarwe en producten die daar sporen van kunnen bevatten. Dit betekent het vermijden van alle voedingsmiddelen, schoonheids- en cosmetische producten die tarwe bevatten.

6. Soja

Soja-allergieën komen voor bij ongeveer 0,4% van de kinderen en komen het vaakst voor bij 0 tot 3-jarigen. De allergische reactie wordt veroorzaakt door een eiwit in sojabonen. Ongeveer 70% van de kinderen die deze allergie heeft, ontgroeit deze ook weer op latere leeftijd.

De symptomen kunnen variëren van een jeukende, tintelende mond en loopneus tot huiduitslag en astma of ademhalingsmoeilijkheden. In zeldzame gevallen kan deze allergie ook anafylaxie veroorzaken.

Veel voorkomende voedseltriggers zijn sojabonen en producten die hiervan gemaakt zijn, zoals sojamelk en sojasaus. Omdat soja in veel voedingsmiddelen voorkomt, is het erg belangrijk om voedseletiketten goed te lezen.

7. Visallergie

Visallergieën komen voor en bij ongeveer 2% van alle volwassenen. In tegenstelling tot andere allergieën is het niet ongebruikelijk dat een visallergie pas op latere leeftijd aan de oppervlakte komt.

Een visallergie kan, net als een allergie voor schaaldieren, ernstige en mogelijk fatale allergische reacties veroorzaken. De belangrijkste symptomen zijn braken en diarree en in zeldzame gevallen kan anafylaxie optreden.

Omdat de symptomen vergelijkbaar zijn, wordt een visallergie soms verward met een reactie op een verontreiniging van vis, zoals door bacteriën, virussen of gifstoffen.

Wie een notenallergie heeft reageert dikwijls op meerdere soorten noten. In Nederland komt een allergie voor walnoot of hazelnoot vaak voor. Bij kinderen wordt vaak een cashewnootallergie gezien.

Mensen met een notenallergie zijn allergisch voor producten die van noten zijn gemaakt, zoals notenpasta, notenoliën. Maar ook voor producten die sporen van noten bevatten. In tegenstelling tot sommige andere allergieën, is deze allergie in de meeste gevallen een levenslange aandoening.

Als je toevallig last van je maag krijgt na het eten van een broodje kun je mogelijk denken dat je hier niet goed tegen kunt. Terwijl de vervelende lichamelijke reactie op dit broodje ook veroorzaakt kon worden door de bedorven vissalade die erop zat of door de stress die je ervoer doordat je lang in de rij moest staan bij de broodjeszaak.

Als je denkt dat je allergisch bent, is het belangrijk om naar een arts te gaan. Wanneer je arts naar aanleiding van je medische geschiedenis en klachten een voedselallergie vermoedt, zal hij (een combinatie van) testen uitvoeren om dit te bevestigen.

Dit zijn enkele manieren waarop een diagnose kan worden gesteld:

fout-positief en fout-negatief

Een positieve reactie komt vaak voor bij mensen die daadwerkelijk allergisch zijn, maar in sommige gevallen is de uitslag ook positief, zonder dat er sprake is van een allergie. Andersom geldt hetzelfde; een negatieve test is handig om een allergie uit te sluiten, maar het betekent niet in alle gevallen dat je niet allergisch bent.

Dit staat bekend als een fout-positief en fout-negatief testresultaat. Een huidpriktest is dus helaas niet waterdicht.

Hierna wordt een radioactieve stof aan het bloedmonster toegevoegd, wat zich vervolgens bindt aan de antilichamen. Om de uitslag te bepalen wordt de radioactiviteit gemeten. Als deze hoger is, zijn er meer IgE-antilichamen gebonden en is de allergie heftiger.

Alternatief voor de radioactieve stof

Tegenwoordig is de radioactieve stof vervangen door van kleur veranderende eiwitten die zich aan de IgE-antilichamen binden. Bij deze test wordt de uitslag bepaald door de mate waarin de eiwitten van kleur veranderen. Hierbij geldt wederom: bij een grotere verandering is de allergie heftiger.

3. De provocatietest

Soms kan het, zelfs na het uitvragen van medische geschiedenis en het uitvoeren van bovenstaande testen, nog steeds onduidelijk zijn of je een voedselallergie hebt.

Wanneer de test leidt tot een allergische reactie zal worden geadviseerd om het voedingsmiddel, waarbij een reactie ontstaat, in de toekomst te vermijden. Deze test mag alleen worden uitgevoerd in een medische omgeving en onder toezicht van een arts.

Omgaan met een allergie

Eten is een noodzaak om in leven te blijven. Dit betekent dat wanneer je allergisch bent je geen andere keuze hebt dan uit te zoeken hoe je met voedselallergieën om moet gaan.

Maar er is goed nieuws: leven met voedselallergieën is goed te doen. Met wat extra aandacht voor wat je eet, hoeft het leven met een voedselallergie je levensgeluk niet in de weg te zitten.

Vermijden van allergenen

Veel mensen met voedselallergieën vragen zich af of hun toestand blijvend is. Hier is geen eenduidig antwoord op te geven, omdat dit voor ieder persoon en elke allergie anders is. Allergieën voor melk, eieren, tarwe en soja kunnen in de loop van de tijd verdwijnen, terwijl allergieën voor pinda's, noten, vis en schaaldieren meestal levenslang zijn.

Wees extra voorzichtig met het eten in restaurants. Het personeel is niet altijd op de hoogte van de ingrediënten van elk gerecht op de menukaart. Vertel het personeel daarom altijd over je allergieën en bespreek welke gerechten op het menu veilig zijn.

Medicatie bij voedselallergieën

Er bestaan twee soorten medicatie die kunnen worden gebruikt om de gevolgen van een allergische reactie te verlichten: antihistamine en adrenaline.

Antihistamine vermindert de klachten die het gevolg zijn van het vrijgekomen histamine. Wanneer iemand een milde allergische reactie heeft, kan dit medicijn worden gebruikt om symptomen af te remmen.

Mensen met heftige voedselallergieën, waarbij anafylaxie kan ontstaan, moeten het allergeen vermijden. Maar in geval van accidentele blootstelling kan een zelf injecterend apparaat (EpiPen, Twinject) voldoende adrenaline leveren om de reactie te dempen, totdat medische hulp arriveert. 

De werking van het immuunsysteem op een allergeen

Wanneer het immuunsysteem een allergeen opmerkt, vindt een complexe kettingreactie plaats waarbij B-cellen, een type witte bloedcel dat betrokken is bij je afweersysteem, getriggerd worden om een bepaald antilichaam af te geven.

Dit antilichaam heet immunoglobuline E (IgE) en zorgt ervoor dat het stofje dat de allergische reactie veroorzaakt onschadelijk wordt gemaakt. Dit wordt ook wel een IgE-gemedieerde voedselallergie genoemd.

De volgende keer dat je zelfs maar de kleinste hoeveelheid van voedsel met dit stofje eet, herkennen je IgE-antilichamen het allergeen direct en gaat het immuunsysteem in de aanval.

De IgE-antilichamen die bij de eerste blootstelling aan het allergeen zijn aangemaakt, blijven namelijk op de loer liggen in je mestcellen. Deze cellen bevinden zich in de slijmvliezen van de verschillende ingangen van je lichaam zoals in de neus, ogen, longen en darmen.

Wanneer een allergeen de IgE-antilichamen ontmoet, geeft de mestcel histamine af aan je bloedbaan. Dit stofje is, samen met andere stoffen die vrijkomen bij deze ontmoeting, de veroorzaker van je allergiesymptomen.

Onderverdeling in voedselintoleranties

Een allergie is dus niet hetzelfde als een voedselintolerantie. Met een intolerantie heeft het immuunsysteem niets te maken. Waar het dan wel mee te maken heeft, verschilt per soort.

Voedselintoleranties kun je onderverdelen in onder meer enzymatische, farmacologische en ongedefinieerde voedselintoleranties.

Een enzymatische intolerantie wordt veroorzaakt door een gebrek aan enzymen. Zo is een lactose-intolerantie het gevolg van een gebrek aan het enzym lactase.

Een farmacologische voedselintolerantie is een reactie op de werking van een (voedings)stof, zoals cafeïne of histamine. Deze stoffen kunnen medicijnachtige (farmacologische) bijwerkingen veroorzaken bij gevoelige personen.

Bij een ongedefinieerde intolerantie vindt een reactie plaats waarbij het onderliggende mechanisme onbekend is, zoals het geval is bij sommige reacties tegen bepaalde voedingsadditieven.